Theo RFA 

GS.Carl Thayer: quan hệ Việt Nam Trung Quốc đã đi từ cái gọi là môi liền răng sang kẻ thù và Việt Nam gọi Trung Quốc lúc đó như là kẻ thù trực tiếp nguy hiểm nhất với người dân. Quan hệ ngoại giao hai nước đã bị phá vỡ từ 1979 cho đến tận năm 1991, tức là hơn một thập kỷ quan hệ căng thẳng giữa Việt Nam và Trung Quốc.

Việt Hà: Quan hệ hai nước bây giờ đã được cải thiện rất nhiều, nhưng theo ông những ảnh hưởng nào của cuộc chiến vẫn còn tồn tại đến bây giờ trong quan hệ Việt Trung?

 GS. Carl Thayer: thực tế về cuộc chiến tranh này đã được cắt bỏ khỏi sách lịch sử và khỏi những lễ kỷ niệm phổ biến ở Việt Nam cho đến tận năm nay. Tôi không nghĩ là bởi vì các lãnh đạo Việt Nam muốn giảm nhẹ một thời kỳ quan hệ của Việt Nam. Bạn có thể tìm đến viện bảo tàng chiến tranh và không thấy có một trưng bày nào về cuộc chiến này với Trung Quốc. Nó là một lỗ đen. Nhưng tất nhiên với hàng ngàn người dân Việt Nam đã mất người thân trong cuộc chiến thì cuộc chiến này đã tồn tại. Cả hai phía sau cuộc chiến đã học được cách phải tôn trọng nhau.

Ảnh bên:Giáo sư Carl Thayer thuộc học viện quốc phòng Úc trong một lần đến thăm đài RFA.

Việt Nam hiểu là Trung Quốc có thể thực hiện lời nói của mình khi họ nói là họ sẽ dạy cho Việt Nam một bài học nhưng họ cũng đã không thành công lắm. Còn Trung Quốc hiểu được là Việt Nam đã giữ vững thế của mình và chỉ cho Trung Quốc vào lúc đó thấy là một quân đội dựa vào chiến tranh nhân dân không thể đánh trong một cuộc chiến trong điều kiện hiện đại. Đó đã là một bế tắc lớn nhưng chủ yếu là do Trung Quốc đã đưa ra một quyết định chiến lược là sau khi tấn công Việt Nam thì sẽ rút lui thay vì ở lại.

Việt Hà: theo ông thì yếu tố nào bây giờ có thể làm cho quan hệ hai nước trở nên xấu đi?

GS. Carl Thayer: vào năm ngoái ông Trương Tấn Sang thăm Trung Quốc, gặp Chủ tịch Tập Cận Bình và sau đó là chuyến thăm của Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đến Việt Nam vào cuối năm. Hai bên đồng ý cam kết tăng cường các hoạt động hợp tác mặc dù chúng ta phải cẩn thận vì đó là những biểu tượng và có những hạn chế nhiều hơn là mục đích chính trị. Việc mở rộng việc hợp tác phát triển tại khu vực vịnh Bắc bộ là một ví dụ và đặt nhấn mạnh trong việc giải quyết hòa bình các vấn đề ít nhậy cảm trên biển.

 Cả Trung Quốc và Việt Nam đã đồng ý, từ năm 2010 khi một đặc phái viên của Việt Nam được gửi sang Trung Quốc, là định hướng dư luận, nói theo cách nói của họ. Lãnh đạo của cả hai nước lúc này có khó khăn với chủ nghĩa dân tộc trong nước. Và chủ nghĩa dân tộc trong nước là một lực lượng khó, vì nó đòi hỏi lãnh đạo của quốc gia phải nhìn nhận chiến tranh với phía mà họ cho là kẻ thù, trong khi một quốc gia cẩn trọng thì rút lui.

Ở Việt Nam thì một mặt là những nhu cầu lớn dần trong nước đòi có tưởng nhớ những người hy sinh trong hải chiến Hoàng Sa, nhưng đó là một vấn đề tế nhị vì lúc đó là thuộc Việt Nam cộng hòa. Tương tự là với cuộc chiến biên giới vì nó làm căng thêm nhìn nhận của người dân Việt Nam với Trung Quốc. Nhưng tôi nghĩ cũng có điểm tích cực ở đây, như với việc Việt nam và Mỹ có thể vượt qua những hậu quả của chiến tranh, dù vẫn còn những điều tồn tại, và đó cũng có thể là giữa Việt nam và Trung Quốc.

Ảnh bên:Tù binh Việt Nam trong cuộc chiến tranh biên giới Việt-Trung năm 1979. Files photos

 Theo tôi yếu tố có thể khiến quan hệ hai nước xấu đi là khi Trung Quốc tìm cách lấn chiếm Việt nam với quy định về đánh bắt cá ở đảo Hải Nam hoặc áp dụng vùng nhận dạng phòng không vì hai năm trước Việt Nam đã tuyên bố là sẽ thực hiện các chuyến bay tuần tra thường xuyên và cho máy bay Sukhoi bay trên Trường Sa. Cho nên hành động này từ Trung Quốc có thể làm xấu đi quan hệ hai nước. Lập trường của Việt nam là không bao giờ làm Trung Quốc tức giận hoặc cho họ cơ hội  lấy cớ làm gì. Trong trường hợp này là việc kỷ niệm cuộc chiến biên giới, tôi tự hỏi là trong tương lai điểm sáng có thể là các cựu chiến binh hai phía có thể gặp nhau và tưởng nhớ về những người đã ngã xuống.

 Việt Hà: ông được mời đến Việt Nam để trả lời truyền hình Việt Nam dịp này về cuộc chiến biên giới, theo ông tại sao họ lại làm vậy, ông trông đợi gì cho cuộc phỏng vấn này?

GS. Carl Thayer: tôi không có nhiều thông tin ngoài việc biết là mình được mời nhưng tôi nghĩ nó cũng theo cách cũ là lãnh đạo cho phép người nước ngoài vào để nói về vấn đề nhạy cảm thay vì chính họ tự nói để thăm dò ý kiến. Họ để người nước ngoài nói chuyện để xem họ nghĩ gì về cuộc chiến, hay nói cách khác là chuẩn bị cơ sở cho nó. Nhưng mà tôi cũng nhận được giấy mời đến Việt nam vào tháng năm để kỷ niệm trận chiến Điện Biên Phủ, trong khi quan hệ Việt Pháp rất tốt và cuộc chiến thì đã lùi xa vào quá khứ. Nhưng người ta cũng có thể coi đây là một nỗ lực xây dựng tinh thần yêu nước làm hỗ trợ cho đảng cộng sản.

Tôi không nghĩ là họ sẽ khuấy động chủ nghĩa dân tộc nhưng đó là các bài báo phê phán Trung Quốc ở biển Đông, trong cuộc chiến Hoàng Sa hay cuộc chiến biên giới. Vấn đề về tính chính thống của Đảng Cộng sản là họ nói họ với tinh thần yêu nước dẫn dắt đất nước chống lại xâm lăng nước ngoài. Vậy nếu họ nói họ đã làm như vậy thì tại sao họ lại không nhìn nhận những người đã hy sinh. Họ đã bị tụt hậu bởi chủ nghĩa dân tộc, lòng yêu nước. Tôi nghĩ họ muốn kiểm soát điều này bằng cách sắp xếp lễ kỷ niệm của nhà nước. Theo tôi họ đang cố gắng tìm được một chỗ trung gian được chấp nhận bởi tất cả các bên.

Việt Hà: Xin cảm ơn ông đã dành cho chúng tôi buổi phỏng vấn này